از ایل تا ایران، از خاک تا حماسه؛ صدایی که تاریخ را روایت کرد

راه سلام/ او با صدایی برخاسته از ژرفای کوهستان و روحی آکنده از عشق به مردمش، توانست موسیقی بختیاری را از مرزهای محلی فراتر ببرد و آن را به بخشی از حافظه فرهنگی ملت ایران تبدیل کند.

گویش لُری بختیاری، که از شاخه‌های کهن زبان لری و از بازماندگان فارسی میانه و فارسی باستان است، یکی از اصیل‌ترین گویش‌های ایران‌زمین به شمار می‌رود. مردمان بختیاری، از تبار لر بزرگ، در جنوب‌غرب ایران زیست می‌کنند؛ مردمانی که به سبب زیستن در اقلیم کوهستانی، زبان و فرهنگشان از هجوم واژگان بیگانه مصون مانده و اصالت خود را حفظ کرده‌اند. در این بستر فرهنگی، مسعود بختیاری به‌عنوان یکی از درخشان‌ترین چهره‌های ایل، توانست روح این زبان و موسیقی را به جان ایران پیوند بزند.

او نه صرفاً خواننده‌ای خوش‌صدا، که شاعری مردمی بود؛ هنرمندی که زبان ایل و دشت را به زبان ملی پیوند زد. در نغمه‌هایش می‌توان ردّ پای صداقت، پایداری و نجابت را شنید؛ ارزش‌هایی که در سراسر این سرزمین، از شمال تا جنوب، از شرق تا غرب، مشترک‌اند. بختیاری صدای کوه و کوچ، کار و رنج، و در عین حال امید و ایستادگی بود.

بهمن علاءالدین، متخلص به مسعود بختیاری، در سال ۱۳۱۹ در مسجدسلیمان دیده به جهان گشود و سال‌ها در کسوت معلمی خدمت کرد. طبع خلوت‌گزین و شهرت‌گریز او سبب می‌شد که کمتر کسی بداند آن معلم آرام، همان هنرمند محبوب ایل است. اما صدایش، بی‌آنکه در پی شهرت باشد، در دل مردم نشست. عشق بی‌ریای او به فرهنگ بختیاری از رازهای جاودانگی‌اش است.

آشنایی بختیاری با عطا جنگوک، نوازنده‌ی تار و سه‌تار و پژوهشگر موسیقی، نقطه‌ی عطفی در مسیر هنری او بود. حاصل این همکاری، آثاری چون مال‌کَنون، هِی‌جار، تاراز، بر اَفتو، آستاره و بهیگ بود؛ مجموعه‌هایی که هر یک به نمادی از موسیقی نواحی ایران بدل شدند. در این آثار، صدای او روایتگر کوچ، طبیعت و زیست ایلیاتی است؛ آواهایی که در آن‌ها می‌توان زنگ گله‌ها، بوی باران و صدای کوه را شنید.

در اشعارش، طبیعت حضوری زنده دارد؛ ماه، آفتاب، ستاره، باران، کوه و کبک، واژگان اصلی شعر اویند. بختیاری موسیقی را از تقلید رهانید و آن را دوباره به آغوش خاک بازگرداند؛ جایی که هر نغمه، ریشه در کار، کوچ و عشق مردم دارد. او از نغمه‌های توشمال‌ها، نوازندگان محلی بختیاری، الهام می‌گرفت و با زبانی شاعرانه و مردمی، آن‌ها را به موسیقی ملی ایران پیوند زد.

مسعود بختیاری، موسیقی را به رسانه‌ای برای روایت هویت بدل کرد. او نشان داد که هنر اصیل، تنها در نوای ساز و آواز خلاصه نمی‌شود، بلکه در «درک عمیق از زندگی مردم» معنا می‌یابد. در روزگاری که مرز میان سنت و تجدد در حال رنگ باختن بود، او سنت را زنده نگاه داشت، بی‌آنکه به تکرار گذشته گرفتار شود.

سالروز تولد او فرصتی است برای بازخوانی نقش موسیقی نواحی در حفظ هویت ملی. موسیقی بومی ایران، از جمله موسیقی بختیاری، گنجینه‌ای است از خرد، ایمان و تاریخ شفاهی مردمی که ریشه در خاک دارند و همواره با طبیعت و سرنوشت خویش در گفت‌وگو بوده‌اند.

امروز که جهان در گرداب صداهای تکراری و بی‌هویت غوطه‌ور است، بازگشت به صدای راستین هنرمندانی چون او، بازگشت به خودِ ایران است؛ ایرانِ صداها، رنگ‌ها و روایت‌های بی‌پایان.